Wegwijs in de zorg

Meestal ben je als naaste of familielid de eerste die merkt dat het met je naaste niet goed gaat. Waar vind je dan hulp? Een goed begin is de huisarts. Die kan helpen uitzoeken wat er aan de hand is, zelf ingrijpen of doorverwijzen. Zowel naar de gemeente als naar de ggz (instellingen voor geestelijke gezondheidszorg). Je familielid of jij als naaste kan een afspraak maken bij de huisarts.

Eerste hulp

Meldnummer ‘Zorgwekkend gedrag’ 0800-1205
Het landelijk meldnummer ‘zorgwekkend gedrag’ 0800-1205 kun je bellen als je je zorgen maakt over iemand in je omgeving. Je wordt vervolgens doorverbonden naar de regio waar de persoon zich bevindt. Daar wordt onderzocht welke hulp ingezet kan worden. Bij acuut gevaar moet nog steeds 112 worden gebeld. Een melding van directe familie moet serieus worden genomen en je hebt recht om terug te horen wat er met je melding gebeurt.

Huisarts
De huisarts is de eerste hulpverlener die kan beoordelen wat er aan de hand is. Aan de meeste huisartsenpraktijken is een POH-ggz verbonden: de praktijkondersteuner huisarts met verstand van de ggz. Meestal is het een psycholoog die een aantal gesprekken met de patiënt en/of met jou als naaste kan voeren. Ook als het beeld nog niet zo duidelijk is, is het verstandig de huisarts¹ in te schakelen. Deze kan zich op de hoogte stellen van de situatie, contact zoeken, informatie verzamelen en de familie steunen. Bovendien weet hij wat er speelt.

Als de huisarts vindt dat specialistische, psychiatrische hulp nodig is, dan kan hij verwijzen naar de psychiater van de ggz of een psycholoog.

Gemeente
Via een verwijzing van de huisarts kun jij en/of kan je naaste hulp krijgen via de gemeente. Thuiszorg en sociale wijkteams bieden begeleiding aan kwetsbare mensen. Een onafhankelijk cliëntondersteuner kan ook jou als naaste helpen om uit te zoeken welke hulp geschikt en beschikbaar is.

GGZ
Een psychiater stelt aan de hand van een of meer (intake)gesprekken vast of er inderdaad sprake is van een psychiatrische aandoening, zoals een psychose. De behandeling wordt in gang gezet.

Crisis
De procedure is anders als er sprake is van een acute situatie, een crisis. Dan bel je de huisarts, het meldpunt zorgwekkend gedrag of 112. Deze schakelt dan de crisisdienst van de ggz in die langskomt om te beoordelen of opname in een ziekenhuis of verplichte zorg thuis noodzakelijk is. Als er acuut gevaar dreigt, biedt een Crisismaatregel uitkomst.

Verplichte zorg

Iemand dwingen tot zorg mag alleen als het echt niet anders kan. Dat wil zeggen: als er zonder zorg of behandeling ‘ernstig nadeel’ ontstaat voor jouw naaste zelf of voor jullie, de mensen in zijn omgeving of anderen. Verplichte zorg in de ggz wordt geregeld via de Wet verplichte ggz (WvGGZ). De officiële website van de overheid over de wet is: www.dwangindezorg.nl².

WVGGZ
De Wet verplichte ggz heeft per 1 januari 2020 de oude wet BOPZ vervangen. Als MIND Ypsilon hebben we hard geknokt voor een grotere rol voor familie. En met succes: In de Wvggz is geregeld dat familie en directe naasten van de patiënt zo veel mogelijk moeten worden betrokken als verplichte zorg aan de orde is. De wet kent twee mogelijkheden om tot gedwongen behandeling over te gaan:

Crisismaatregel – voor spoed
Zorgmachtiging – als er meer tijd is

Verschillende vormen van verplichte zorg
In een zorgmachtiging of crisismaatregel wordt vastgelegd welke vormen van verplichte zorg mogen worden toegepast. Die kan bestaan uit:

Het ondergaan van medische behandeling – bijvoorbeeld toedienen van medicijnen.
Beperking van de vrijheid – bijvoorbeeld opsluiten in een speciaal ingerichte, afgesloten kamer (separeren).
Opname in een gesloten afdeling van een ziekenhuis of instelling

Plan van Aanpak

In de Wvggz staat dat de patiënt zo veel mogelijk regie moeten kunnen houden. Om verplichte zorg te voorkomen kan hij, met jou als naaste, een eigen plan van aanpak maken. Hij kan ook in een hulpkaart of crisiskaart aangeven welke verplichte zorg hij het minst schadelijk vindt.

In de wet staat dus dat jij als naaste zo veel mogelijk moet worden betrokken als verplichte zorg aan de orde is. In de toolkit Crisis Thuis⁴ staat wat je zelf kunt doen. Jijzelf kunt steun krijgen via de familievertrouwenspersoon (FVP)⁵. De patiënt kan advies en steun vragen bij een patiëntenvertrouwenspersoon (PVP)³.

Dwangbehandeling thuis

Gedwongen behandeling kan ook thuis worden opgelegd: de zogeheten ‘ambulante dwangbehandeling’. Je naaste hoeft dus niet meer altijd te worden opgenomen in een kliniek. Dat heeft grote gevolgen voor familie. Het kan zijn dat jij voor je naaste moet zorgen en met zijn crisis omgaan. Om je daarbij te helpen maakte Ypsilon de eerder genoemde toolkit ‘Crisis thuis’.

Meer informatie is te vinden in de brochure ‘Verplichte GGZ; informatie voor naasten” (ook in Engels, Arabisch en Pools).

Een andere taal of cultuur

Heb je een migratie-achtergrond, kom je uit een andere cultuur of spreek je niet goed Nederlands, dan vind je lastig je weg in de ggz. Misschien denk jij of denken je familieleden anders over de zorg die nodig is voor je naaste.

Je kunt aan de instelling waar je naaste behandeld wordt, vragen of er hulpverleners zijn die jouw taal spreken. Je kunt ook bij het Wmo-loket van de gemeente waar je woont vragen of er organisaties zijn die jou kunnen steunen.

Enkele organisaties met aanbod voor mensen met een niet-Nederlandse achtergrond:

NOAGG

Centrum voor transculturele geestelijke gezondheidszorg. NOAGG richt zich op mensen met een Turkse, Marokkaanse, Antilliaanse, Surinaamse, Iraanse of Afghaanse achtergrond. NOAGG biedt cultuursensitieve behandelingen, die aansluiten bij de persoonlijke levenssituatie en houdt daarbij rekening met specifieke culturele kaders. Meer informatie: www.noagg.nl³.

De Evenaar

De Evenaar is een expertisecentrum voor mensen met psychiatrische problematiek én een andere culturele achtergrond. De Evenaar biedt zorg aan deze cliënten en ondersteunt hulpverleners vanuit hun specifieke expertise. Meer informatie: www.ggzdrenthe.nl⁴.

i-psy

i-psy interculturele psychiatrie
i-psy biedt behandeling die rekening houdt met cultuur en geloofsovertuiging. Bij i-psy werken hulpverleners die naast Nederlands bijvoorbeeld ook Turks, Marokkaans, Arabisch, Pools, Russisch, Frans of Engels spreken. i-psy is gevestigd in verschillende plaatsen in Nederland. Meer informatie: www.ipsy.nl⁵.

GGZ Licht in Zicht

GGZ Licht in Zicht is een kleine zorgaanbieder en levert cultuursensitieve ggz en Wmo in Breda, Rotterdam en Eindhoven. Het behandelteam bestaat uit therapeuten met verschillende etnische achtergronden waardoor ze de taal, leefsituatie, culturele normen en waarden van cliënten goed kennen. Naast de Nederlandse taal bieden zij ook behandeling in Turks, Arabisch, Berbers, Pools en Engels. Meer informatie: GGZ Licht in Zicht

Voorlichtingsmateriaal

Arabische brochure

De Ypsilonbrochure ‘Help! Psychose in de familie’ is nu ook in de Arabische taal verkrijgbaar. De brochure geeft antwoord op veel vragen. Over de aandoening en het zorgaanbod, maar vooral over wat familie en naasten kunnen doen. Hoe ga ik om met mijn partner of zoon, met zijn hulpverlener en hoe blijf ik zelf overeind? Deze brochure is door een Nederlands-lezende en Arabisch-lezende samen te lezen. Bestel hem in de webshop.

Open the doors
Informatie over schizofrenie in verschillende talen zoals Arabisch, Grieks, Engels, Italiaans, Japans, Portugees, Spaans. Meer informatie: www.openthedoors.com⁶.

Ismail doet vreemd
Video over psychose in het Berbers. Dit filmpje is gemaakt i.k.v. een samenwerkingsproject van Indigo, Ypsilon en Pharos dat tot doel heeft dat Marokkaanse jongeren eerder hulp krijgen.

Ziek of bezeten?
In dit interview praat een imam en psychiater van Marokkaanse afkomst over de verschillen en overeenkomsten tussen psychose en bezetenheid. Oorspronkelijk Nederlands gesproken, deze versie is voorzien van Berberse voice-over. Beide video’s zijn hieronder te bekijken.

Play

Schizofrenie: wat is dat eigenlijk?
Video van Familiecoaching Utrecht waarin schizofrenie wordt uitgelegd, beschikbaar in Berbers en Arabisch gesproken versie.

Play

Familiecoaching

Familiecoaching of thuiscoaching is een gezamenlijke service van Ypsilon Utrecht en Indigo (GGZ Altrecht). Teams van getrainde familie-ervaringsdeskundigen en sociaal-psychiatrisch verpleegkundigen (SPV) bezoeken (voornamelijk Marokkaanse) families van wie er een familielid vanwege een psychotische aandoening onder behandeling is bij de GGZ. Meer informatie: www.altrecht.nl².

Zorgstandaarden

Kwaliteitsstandaarden (richtlijnen, zorgstandaarden en generieke modules) beschrijven wat goede zorg is op basis van wetenschappelijke kennis, praktijkkennis en de voorkeuren en ervaringen van patiënten en naasten. Alle zorgverleners houden zich aan de standaarden.

Een richtlijn is een document met aanbevelingen voor de diagnostiek en behandeling van patiënten met psychische aandoeningen. In zorgstandaarden⁶ staan afspraken over één specifieke psychische aandoening. Ze geven antwoord op vragen als: Hoe wordt de diagnose gesteld? Welke behandelmogelijkheden zijn er? Ook geven ze informatie over omgaan met de omgeving of hoe iemand (weer) aan het werk kan gaan. Generieke modules zijn ook standaarden maar beschrijven juist overkoepelende thema’s.

De generieke module Naasten, samenwerking en ondersteuning naasten van mensen met psychische problematiek, gaat over hoe hulpverleners met naasten kunnen samenwerken en hoe ze hen kunnen ondersteunen.

WMO / WLZ

De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) wordt uitgevoerd door de gemeente. Deze wet moet ervoor zorgen dat mensen langer thuis kunnen blijven wonen en mee kunnen doen in de samenleving. In een ‘keukentafelgesprek’ bekijkt de gemeente welke zorg er nodig is en wat cliënt en naasten zelf kunnen doen. Ook ondersteuning voor de mantelzorger is mogelijk.

Mantelzorgondersteuning
Mantelzorgers van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening zijn het zwaarst belast van alle mantelzorgers, weten we uit onderzoek. Om overbelasting te voorkomen is het belangrijk dat zij ondersteuning krijgen om de zorgtaken te kunnen volhouden.

Wat kun je zelf doen?
Vraag om ondersteuning voor jezelf bij je gemeente. Neem daarvoor contact op met het Wmo-loket of de onafhankelijk cliëntondersteuner. Geef aan waaraan je behoefte hebt.

Zorg dat je bij het ‘keukentafelgesprek’ van je naaste aanwezig bent en bereid dat goed voor. Of vraag om een eigen gesprek voor jou als mantelzorger.

Je kunt bezwaar maken tegen een beslissing door de gemeente.

Ypsilon Wmo-wijzer
Ypsilon ontwikkelde drie documenten die je kunt gebruiken in de contacten met je eigen gemeente: een visiestuk, een factsheet en ervaringsverhalen. Samen geven ze een goed beeld van de ondersteuningsbehoefte van mantelzorgers ggz.

De Wet langdurige zorg (Wlz)

Vanaf januari 2021 hebben ook mensen met een psychische aandoening toegang tot de Wlz. Als MIND Ypsilon hebben we ons hier hard voor gemaakt, omdat dan ook zorg kan worden geboden die niet per se gericht is op genezing. Een Wlz-indicatie voorkomt bovendien dat steeds opnieuw moet worden getoetst of mensen nog wel zorg nodig hebben.

De Wlz is geen eindstation. Het blijft zaak te kijken of en hoe mensen kunnen groeien en beetje bij beetje kunnen herstellen. Met meer aandacht voor de méns achter de ziekte, voor een betekenisvolle invulling van de dag en voor het sociale netwerk.

Bekijk de publicatie ‘Eindpunt of nieuw begin’ over de Wlz

Zorg en veiligheid

Het kan zijn dat je naaste door zijn psychiatrische problemen, een verslaving of verstandelijke beperking mogelijk gevaarlijk gedrag vertoont. De reguliere zorg biedt daar maar zelden antwoord op en stuurt je al snel van het kastje naar de muur. Net zolang totdat het escaleert, elke instantie toegang weigert en het risico toeneemt voor de directe omgeving en de samenleving. Daarom is voor deze groep afspraken gemaakt over een andere, betere vorm van zorg, met de ingewikkelde naam ‘Ketenveldnorm levensloopaanpak genoemd’:

Bekijk of de levensloopaanpak ook voor jouw naaste van waarde kan zijn!

Forensische zorg

Mensen die in een psychose een strafbaar feit hebben begaan, komen met politie en justitie in aanraking en kunnen belanden in de forensische psychiatrie. En terwijl zij zelf zijn afgesloten van de buitenwereld, moeten hun familieleden en naasten, vaak van de ene dag op de andere, hun weg zien te vinden in een nieuwe wereld met andere instellingen, andere zorg, andere wetgeving en een andere cultuur.

Ypsilon geeft deze familieleden advies en ondersteuning via de telefonische adviesdienst en een informatiebrochure. Samen met MIND komt Ypsilon waar mogelijk op voor de belangen van patiënt en naaste.

Met de brochure Psychose, forensische zorg en familie helpt Ypsilon familieleden hun weg te vinden in de wereld van de forensische psychiatrie. De brochure is op sommige punten verouderd, maar biedt nog zinvolle informatie voor naasten.

Bestel of download de brochure ‘Psychose, forensische zorg en familie’

Meer informatie

Bert Stavenuiter schreef namens MIND Ypsilon mee aan de generieke module Naasten
De brochure Psychose, forensische zorg en familie is op sommige punten verouderd maar biedt nog waardevolle informatie voor naasten van mensen in de forensische psychiatrie.

Zoeken